Marcel Breuer - Bauhaus & Modern Klasikleri

Marcel Breuer (22 Mayıs 1902 Pecs/Macaristan - 1 Haziran 1981 New York)

Bir başka 100'üncü doğum gününü kutladığımız tasarımcı, mobilya tasarımları hem Bauhaus ikonları, hem de 20. yüzyıl modern klasikleri arasında yer alan Marcel Breuer.

Marcel Lajos Breuer 22 Mayıs 1902'de bir dişçinin oğlu olarak Macaristan’da doğmuştur, ailesi tarafından sürekli olarak sanat ve kültür konularında desteklenmiş ve on sekiz yaşındayken de Viyana Güzel Sanatlar Akademisinde okumak üzere bir burs kazanmıştır. 1920 yılında Viyana’ya vardığında oradaki öğrencilerin resim ve heykel eğitiminin temeli olan çizim yapmaları yerine daha çok estetik teoriler üzerine tartışmalar yaptıklarını görünce hiç fazla oyalanmayarak bir arkadaşından duyduğu Weimar'daki Bauhaus okuluna kaydolur. Dört yıllık başarılı bir öğrencilik döneminden sonra mezun olarak Paris’e gider ve Leonce Rosenberg’in çıkarmakta olduğu "Bulletin de l’Effort Moderne" adlı dergide tasarımları yayınlandığında Fransız modern sanat ve mimar grubuyla tanışır. Hangi mimarın yanında çalıştığıyla ilgili bir not bulamadım. 1925 yılında Bauhaus okulunun Dessau şehrine

Marcel Breuer, Harnismacher Evi/ Wiesbaden şantiyesinde, 1932

taşınmasıyla ilgili olarak Gropius ‘tan aldığı davet mektubuyla Bauhaus okuluna geri döner. 1928 yılına kadar hocalığı sürdüreceği bu dönem aynı zamanda yıllar sürecek bir dostluğun da başlangıcıdır.

Afrika Sandalyesi, 1921; döşeme Gunta Stölzl tarafından dokunmuş.

Bauhaus Okulunun kuruluş yıllarının başından önce öğrenci sonra hoca olarak okulun değişik evrelerini yaşayan Marcel Breuer’in tasarımlarında bu gelişmenin evrelerini izlemek mümkündür. Öğrenci olarak yapmış olduğu ilk çalışmaları arasında en çok bilinen “Afrika sandalyesi" Bauhaus’un ekspresyonist eğilimleri ile Afrika sanatı yorumunun bir sentezidir. Daha sonra yapmış olduğu tasarımlarda 'de Stij'l grubu etkisinde konstruktivist dönem başlar. Bu dönemdeki tasarımların arasında, tekstil bölümü öğrencilerinden Gunta Stölzl (o da Breuer gibi ilerde genç ustalardan biri olacaktır) Stölzl’in dokumuş olduğu döşemelik malzemeleri kullandığı abanoz renkli sandalyesi ve meşe koltuk yer almaktadır. Yine bu dönemde yaptığı bir koltukta ilk kez hazır kontrplak kullanacak ve bu malzeme daha sonraları da onun denemeler yaptığı malzemelerden biri olacaktır. Bauhaus 1923 sergisine yetiştirilen “Am Horn Evi” nin Marcel Breuer tarafından tasarlanan "bayan odası" mobilyaları da eğitimin dönüm noktasıdır, el sanatları üretiminden seri üretime geçiştir. Gropius bu dönemi şöyle anlatır: “Anlaşılıyor ki Bauhaus artık bir el sanatları okulu olduğunu iddia etmeyecektir. Endüstriyle olan ilişkilerin geliştirilmesine

sürekli olarak uğraşılıyor. Günümüzde el sanatları ve endüstri giderek yaklaşıyor ve birleşecekler. Bu birleşme içinde eski el sanatlarıatölyeleri endüstri laboratuarlarına dönüşecek ve deneylerden de endüstriyel üretim için yeni standartlar çıkacaktır.”

Marcel Breuer’in ilk dönemlerinde yapmış olduğu ahşap mobilyalar el sanatları ağırlıklı da olsa tasarımları seri üretime uygunluk açısından konstruktif bir mantığı ve tiplemeyi sergiler. Breuer "Das neue Frankfurt"t a şöyle yazmaktadır: "Mobilyalar, hatta odaların duvarları da artık hareket edemeyen ve sonsuza kadar dayanabilecek şekilde üretilen masif ve anıtsal olma özelliklerini yitirmektedir. Bu özelliklerin yerine açılabilen hatta hacım içinde çizilenler gelmektedir. Ne bedenin, ne de gözün hareketi engellen-melidir. Odalar artık kendi içinde kapalı kutular olarak kompozisyonlar yaratmamakta, boyutları ve farklı öğeleri her türlü değişebilmektedir." Bir başka yazısında da, "Çalışmalarımız bir şeye bağlı veya geriye dönüşlü değildir. Geleneği ve yerleşmiş alışkanlıkları ret eder" der.

Ahşap koltuk 1922-24

Bu iki görüşü de 1925 yılından sonraki çalışmalarına özellikle metal malzemelerle yapmış olduğu mobilya tasarımlarına yansıyacaktır.

Marcel Breuer’in mobilyalarında ilk kez metal boru kullanmasının çıkış noktası artık bir anekdot olarak çok kişi tarafından bilinse de yine de anlatmaya değer.

Breuer, Dessau şehrine geldiğinde şehri dolaşabilmek için Adler marka bir bisiklet alır, hafifliğine ve sağlamlığına hayrandır. Bisikletin didonunun bükülmesi ve krom nikel kaplaması ona esin kaynağı olur ve tasarımlarıyla ilgili bazı fikirlerini görüşmek için Adler firmasına gider, ama onlar mobilya ile ilgilenmezler. Bunun üzerine dikişsiz boruları üreten Mannesman firmasından birkaç boy boru alır ve bir tesisatçının yardımıyla da denemelerine başlar. İlginç olan bu arada Dessau’daki Junkers firmasının yapmış olduğu uçaklarda kullanılan koltukların iskeletlerinde metal boru kullanımını gözden kaçırmış olmasıdır.

Bükülen borular kaynaklanarak biçim alır ve ortaya "Wassily" adıyla bildiğimiz koltuk çıkar. İlk örneğini gördüğünde kendisinin eleştirileceğinden emindir, çünkü ona göre genel görünüşü ve kullandığı malzemeler açısından “en az sanatsal yaklaşım ve en akılcı, en az sevimli ve en mekanik bir tasarımdır". İlk örnekler gerçekten ağır, kaynaklar nedeniyle sert ve krom nikel kaplamasıyla da oldukça yüksek maliyetlidir. Bu arada Lucia Moholy-Nagy (Laszlo moholy Nagy’nin eşi) Breuer’in haberi olmadan koltuğun fotoğrafını çekmiş ve bir dergide de yayınlamıştır. İyi yönü çok çabuk ilgi uyandırması ve taleplerin gelmesi, kötü yönü de yayınlandığı için Breuer’in bu tasarımıyla ilgili bir patent başvurusu yapamamasıdır. Bu arada Wassily Kandinsky’nin de ilgisini çeker ve ısrarla üzerinde çalışmasını

'B 3' diğer adıyla Wassily koltuğu,1925. Üstünde Oskar Schlemmer masklı kadın (Fotoğraf: Erich Consemüller).

ister, bu yüreklendirme sonunda da koltuk ona ithaf edilecek ve adı “Wassily” olacaktır. (*)

İlginç bir başka yönü de döşemelik olarak kullanılan “Eisengarn” (Demir iplik) adlandırılan dokuma türüdür. İlk örneklerinde at kılı kullanılmış ama sonradan Bauhaus tekstil atölyelerinde geliştirilen , kolan ve döşemelik kumaş olarak değişik renklerde güçlendirilmiş elyaflı iplikle dokunan Eisengarn kullanılmıştır. Bu malzemenin özelliği esnek olmasına rağmen sünmemesidir ve Breuer’in bir çok oturma mobilyasında kullanılmıştır.

Marcel Breuer’in bir çok mobilyası gibi "Wassily" koltuğu 1927 yılında Standart Mobilya başlığı altında “Lengyel” firması tarafından sonraları da 1928/29 yıllarında Thonet firması tarafından üretilecektir. Thonet firmasının kurucularından olan Michael Thonet’in 1850'lerde üretmeye başladığı ahşap bükme mobilyalarla üretim felsefesi ve hacımda kapladıkları yer açısından büyük benzerlikler taşır. Breuer için mobilya bağımsız olmalı, yalın bir kompozisyon içinde başlangıcı ve bitişi olmamalıdır. Evdeki dolap ve depolama üniteleri standart birimler olmalı, sandalye,yatak ve masalar da iyi doğru biçimli bağımsız modeller olarak hareketli, hafif ve mümkün olabildiğince şeffaf olmalıdır.

Bu anlayışla tasarlanan metal mobilyalar Bauhaus Dessau konferans salonunda, kantininde ve aynı zamanda da Bauhaus Usta evlerinde de kullanılmıştır.

'B 32' veya kızının adını verdiği "Cesca" sandalyesi, 1928

Breuer, genç usta olarak yönettiği ahşap atölyesindeki çalışmalarla bu okulun başarısına katkıda bulunmasına rağmen okulun bölümleri arasındaki katı ayırımları eleştirmektedir ve bağımsız çalışmayı arzu etmektedir, bu da Bauhaus’un ilkesi olan kollektif projelere ve çalışmalara ters düşmektir. Mimarlık eğitimi almamasına karşın standart ev tiplemeleri üzerinde de çalışmaktadır. Dessau Bauhaus Usta Evleri gibi ama daha mütevazı boyutlarda 1925 yılında tasarlamış olduğu "BAMBOS" evleri okulun diğer genç hocaları için düşünülmektedir. İçinde oturması düşünülen hocaların, Breuer, Albers, Meyer, Meyer-Ottens ve Schmidt baş harflerinden oluşan BAMBOS evlerinin okulun karşısındaki arsada, bugünkü Bauhaus

meydanında yapılması istenmektedir. Gerçekleştirilmesi için gerekli bütçe her yıl ertelenir ve Breuer'in okuldan ayrılmasından sonra da vazgeçilir. (**)

Bu arada Hannes Meyer, yeni açılan Mimarlık Bölümünün başına getirilmiş ve sol eğilimli politik görüşleriyle de ağır basmaktadır. Okulun ağırlığı mimarlık eksenli işlevsel ürünlere kaymıştır. Hannes Meyer’in Bauhaus dergisine yazdığı bir yazıda bu açıkça görülmektedir:

"Bu dünyada herşey işlev çarpı ekonomik formülünün bir ürünüdür. Yapı biyolojik bir süreçtir, estetik süreç değil. sanatçılar tarafından etkilenerek ortaya çıkan bir mimarlığın var olmaya hakkı yoktur. Geleneği sürdüren mimarlık tarihselciliktir, yeni ev bir endüstrinin ürünüdür ve aynı şekilde iktisatçı, istatistikçi, sağlık bilimci, klimatolog gibi norm koyan ve teknikler geliştiren uzmanların ürünüdür. Peki mimar ? eskiden sanatçıydı şimdi ise bir organizasyon içinde bir uzmandır. Yapı sadece bir organizasyondur, teknik ekonomik ve ussal bir organizasyon"

Bu görüşler belki Dessau şehrinin önemli mimarlık yapılarının, Törten yerleşkesi gibi, Bauhaus okulunun mimarlık Bölümünde gerçekleştirilmesine, Bauhaus atölyelerinin endüstri için projeler ve tasarımlar gerçekleştirerek Bauhaus’un gelirinin artmasına neden olacaktır ama bir taraftan da bazı hocaların da okuldan ayrılmalarına neden olacaktır. Marcel Breuer 1928 yılında ayrılarak bağımsız olarak çalışabilmek için Berlin’e gidecek, Grafikçi Herbert Bayer graf ik bürosu açmak için ayrılacak. Muche zaten 1927'de ayrılmış, ve Itten’in Berlin’deki özel sanat okuluna katılmıştır. Moholy Nagy, “Formüller yaratış için bir temel olamaz” diyerek atölyelerde gelişen uzmanlık eğilimlerine artık katlanamayacağını söyleyerek istifasını verir. Bu istifa isteklerini bir süre erteletmeye uğraşan Walter Gropius’un kendisi de Ocak 1928'de bütün şaşkınlıklara rağmen müdürlük görevinden ayrılacaktır .

Marcel Breuer 1928-31 yılları arasında Berlin deki mimarlık bürosunda gerçekleştirdiklerinin büyük bir kısmı içmimarlık çalışmalarıdır. Bunlardan biri "Deutscher Werkbund" tarafından kendisine verilen 1930 Fransız Dekoratif Sanatçılar Birliği Sergisi'nin içinde yer alan Alman Pavyon'u projesidir. Almanya'da gerçekleştirmiş olduğu tek mimarlık projesi 1932 yılında yapmış olduğu Wiesbaden'deki Harnischmacher Evi'dir (yıkılmış).

Bundan sonra bir süre İsviçre'de yaşayan Marcel Breuer, Zürih'te "Wohnbedarf" mobilya mağazasını ve bu şirketin kurucularından olan Siegfried Giedion için bir çift deneysel apartman bloğunu tasarlayacaktır. Yine aynı yıllarda alüminyum lama kullandığı mobilya tasarımlarına geçecek ve yapmış olduğu tasarımlar Embru tarafından üretilerek Wohnbedarf'ta satılacaktır.

1935 yılında hocası ve dostu Walter Gropius'un davetiyle İngiltere'ye göç eden Breuer orada mimar F.R.S.Yorke ile ortak olarak bazı konut projelerini gerçekleştirecektir. Gropius onu "Isokon" şirketinin sahibi Jack Pritchard ile tanıştıracak ve İsokon'un tasarım danışmanı olarak çalışacaktır. Burada geliştirmiş olduğu beş mobilya da daha evvel metal olarak tasarlamış olduğu mobilyaların bir devamı gibidir, kullandığı malzeme bu sefer preskontra ahşaptır.

Breuer mobilyaları İsviçre Werkbund sergisinde, 1932. Alüminyum koltuklar Embru, raflama ve masa Wohnbedarf tarafından üretilmiş.

Pres kontra koltuk taslakları, 1936

1937 yılında yine Walter Gropius'u izleyerek Amerika Birleşik devletlerine hareket eder, Harward Üniversitesi'nin Tasarım okulunda hocalık yaparken Gropius'la birlikte kurdukları mimarlık bürosunda çalışacaktır. Amerika yılları Marcel Breuer'in mimar olarak ün yaptığı dönemdir. Birlikte

yaptıkları projeler 1937 New York Dünya Fuarı'nda Pennsylvania Pavyonu ve aralarında Gropius'un da evi olan özel konut projeleridir.

Marcel Breuer 1941 yılında ortaklıktan ayrılarak kendi mimarlık bürosunu açar ve 1946 yılında da New York'a taşınır. 1950'li yılların sonuna kadar yaklaşık 70 özel konut projesi gerçekleştirir, bir tanesi de modern mimarlık hayranlarının ziyaret merkezi olan 1947 yılında New Canaan/Connecticut'ta yapmış olduğu kendi evidir. Deneysel mobilya tasarımı üzerine çalışmaktan hiç vazgeçmemiştir, 1948 yılında MOMA (New York Modern Sanat Müzesi) orta sınıf Amerikan ailesi için tasarlamasını istediği düşük maliyetli konut projesi için tasarlamış olduğu kontrplaktan kesme mobilyalar bunun bir örneğidir.

1950'li yıllar onun kamuya açık yapı projelerinin yoğunluk kazandığı yıllardır, bu çalışmaların arasında en önemlileri 1953 yılında Paris UNESCO binası ve Rotterdam "Bijenkorf" büyük mağazası ve 1966 New York Whitney Amerikan Sanat Müzesidir. Kullandığı malzeme ne olursa olsun çelik boru veya beton, çözmesi gereken tasarım sorunu ister mobilya isterse konut veya müze binası olsun, hepsinde üretimin endüstriyel yöntemleri kadar modern tasarım ilkelerini kullanarak yenilikçi yaratıcılığın örneklerini sergilediğini görüyoruz.

Marcel Breuer'in 100'üncü doğum günü kutlamaları içinde Berlin Bauhaus Archiv Tasarım Müzesi bugünlerde, onun 1929'da tasarlamış olduğu Vogeler Evi mutfağının tıpkı üretimini sergiliyor (Sergiyle ilgili resimler henüz elime geçmedi). Müze, Marcel Breuer'in mobilyalarını Ekim 2002 programında ilan ettiği "Bauhaus Mobilyaları" adlı etkinlikte sergilemeyi planlıyor. Bu sergiyle ilgili haberlere de yer vereceğimi ümit ediyorum.

* Bu koltuğun kullanım hakkı ile ilgili karar 30 Nisan 2002 de Düsseldorf Yüksek Mahkemesi'nin kararıyla Bauhaus-Archiv GmbH nın lisans hakkını vermiş olduğu TECTA lehine sonuçlanmıştır.

** BAMBOS ev leri ile ilgili proje çalışmaları Marcel Breuer'in 100. yıl kutlamaları programı çerçevesinde 22 Mayıs-30 Haziran 2002 tarihleri arasında Stiftung Bauhaus Dessau tarafından "Schlemmer Evi"nde düzenlenen minik sergide yer almaktadır.

Kaynakça:

Droste, Magdalena, Bauhaus-Bauhaus Archiv 1919-1933, Benedikt Taschen Verlag, Köln 1990 Fiedler, Jeannine / Feierabend, Peter (ed.) Könemann Verlagsgeselschaft, Köln 1999 Naylor, Gillian, The Bauhaus Reassessed, The Herbert Press, London 1985 Wilk, Christopher, Marcel Breuer-Furniture and Interiors, The Museum of Modern Art, New York 1981